Мяжа трываласьці на зломЖыцьцёвая гісторыя Ларысы Сімаковіч (выпуск парната 1975г)Кожнага з загонаў, які ў свой час давялося “ўзараць” Ларысе Сімаковіч, камусьці іншаму хапіла б на ўсё жыцьцё. Паціху ўрабляць свае соткі, абрастаючы манаграфіямі ды званьнямі, школамі ды пасьлядоўнікамі... Але чамусьці ўвесь час нібы нехта змушаў яе да радыкальных зьменаў. Хаця тут цяжка вызначыць: жыцьцё падштурхоўвала, ці проста людзі, ад якіх яна на той час залежала, элемэнтарна перакрывалі ёй кісларод. Камусьці іншаму на ўсё жыцьцё хапіла б і аднаго такога “аблому”, каб не захацець больш ніякіх экспэрымэнтаў на сабе. Звычайна пасьля трыццаці людзі здаюцца: адракаюцца няспраўджаных юначых мараў і супакойваюцца на тым нямногім, чаго ўдалося дасягнуць. Але гэта, відаць па ўсім, не яе доля...
* * *
Мы пазнаёміліся ў Майстроўні, якая пачыналася з народных песень, фальклёрных сьвятаў і цяпер ужо назаўсёды будзе асацыявацца зь імі.
...На першы погляд, афіцыйнае непрыняцьцё фальклёру ў майстроўскай інтэрпрэтацыі было невытлумачальным. Сусальныя карагоды “пятнаццаці рэспублік-сясьцёр” з квазінацыянальнымі вяночкамі, цюбяцейкамі, балалайкамі і кінжалам у зубах — гэта ж была адна з падвалінаў савецкай ідэалёгіі. У 60—70-я гады ў кожнай школе на працягу году абавязкова праходзіў “фэстываль дружбы народаў”: бацькі мусілі апрануць дзяцей у касьцюмы адной з “братніх рэспублік”, а вучні — завучыць вершы і песьні на “братніх мовах”, ня надта пераймаючыся іх сэнсам. (Памятаю: мне гадоў восем, на мне чырвоная “туркмэнская” сукенка да пятак, зашпіленая сьпераду вялізнай брошкай, з-пад цюбяцейкі зьвісаюць дванаццаць тонкіх касічак. Страшэнна задаволеная сабой, я дэклямую на ўсю актавую залю: “Азатлыгын айдымын парлат сэн эзіз Ленін...”.)
Адпаведна з палітычнымі ўстаноўкамі, у Беларусі ці ня кожны калгас меў свае “запрашаем-на-вячоркі”, і ніводзін урадавы канцэрт не абыходзіўся безь “Лявоніхі”. А майстроўскія Купальлі ды Гуканьні вясны тапталіся апантана. Хаця яны на 99% складаліся з палітычна бясшкоднага, неапрацаванага беларускага фальклёру. Ну дзе, здавалася б, тут лёгіка?
Але сабачы нюх камісараў ад этнаграфіі не даваў пудла. Майстроўскія сьпевы, зь іх напругаю ў 2000 вольт, мелі з афіцыёзным фальклёрам столькі ж супольнага, колькі рухавая беларуская перапёлачка — з абскубаным бройлерам. Пасьля таго як нам пачаў адкрывацца глыбейшы й патаемны сэнс народнай песьні, сьвет фальклёру стаў імкліва раскручвацца, як спружына, і выявілася, што ён самадастатковы. Нам, прынамсі, яго хапала, каб у ім жыць. Пракаветныя словы і старажытныя напевы неяк прыдаваліся да ўсяго: і хлопцаў дражніць, і голасна выказваць, што мы думаем пра “гэты час і гэты лад”. Ня ведаю, як гэта атрымлівалася, але самыя бяскрыўдныя тэксты — “Медуніца лугавая, чом’ ня пахнеш на ўсім лузе?” — пачыналі гучаць як паўстанцкі гімн. Што беспамылкова заўважалася як сябрамі, так і ворагамі.
Аднойчы трапіўшы ў магічнае кола беларускага фальклёру, мы ніяк не маглі ім нацешыцца. Сьпявалі ў тралейбусах, у падземных пераходах, на менскіх вуліцах, разыходзячыся пасьля сустрэч на філфаку БДУ. Сьпяваць Майстроўню навучыла Ларыса Сімаковіч, на той час сама яшчэ студэнтка кансэрваторыі.
* * *
Што такое сцэна, публіка й посьпех, маленькая Ларыса ведала зь пяці гадоў. І яе саму ў родных Баранавічах ужо прыкмецілі. Аднойчы пасьля чарговага канцэрту да яе падышла незнаёмая жанчына і распавяла, што для такіх, як яна, таленавітых дзяцей у Менску ёсьць адмысловая школа. Ларыса прыйшла дадому і сказала бацькам: адвязіце мяне туды. Ніхто ў сям’і, натуральна, не ўспрыняў усур’ёз просьбаў сямігадовага дзіцяці — ці мала што яно там навыдумляе! Але Ларыса так умольвала, што бацька ўрэшце здаўся. “Добра, Ліда, — сказаў ён жонцы, — завязі ты яе ў тую школу, каб потым нас не кляла, што не пусьцілі”. На іспыт у Рэспубліканскую школу-інтэрнат па музыцы і выяўленчым мастацтве (больш вядомую як “Парнат”) яны паехалі, як на прагулянку, — нават усіх патрэбных дакумэнтаў з сабой не ўзялі.
Сам іспыт Ларыса памятае вельмі выразна — чорнае піяніна “Беларусь”, графін з вадой, стол з чырвоным абрусам, а за сталом — сівы вусаты дзядок.
Значна пазьней Ларыса даведаецца, што экзамэн у яе прымаў сам Рыгор Шырма. А тады яна паводзілася зусім вольна — сьпявала “Туп-туп, чаравік” і ўсяляк імкнулася зрабіць зь немудрагелістае песенькі музычны спэктакль. Пасьля іспыту камісія загадала Ларысінай маці тэрмінова падвезьці рэшту дакумэнтаў — дзяўчынка бліскуча прайшла ў першую клясу. Ішоў 1964 год.
“Слухай, Ларыса, — пытаюся я ў яе, — ты хоць разумела, што гэта школа-інтэрнат, што ты застанешся бяз мамы, адна, у чужым горадзе?” — Так, адказвае, разумела выдатна. — І не баялася? — Ані. Усе плакалі, як мяне ў Менск праводзілі, і маці, і цёткі, а мне зусім не было страшна. Я вельмі хацела там вучыцца.
Фантастычнасьць той сытуацыі я адчуваю вельмі добра — у мяне самой дачка якраз сямігадовага веку. Не ўяўляю, за якія скарбы сьвету яна б магла пагадзіцца на такое, блізу сірочае, дзяцінства ў інтэрнаце — маючы жывых бацькоў. Але Ларысіна прага вучыцца, як ні неверагодна гэта гучыць, нават у сем гадоў была мацнейшаю за прывязанасьць да роднага дому. “Я вельмі часта — і тады, і потым — лавіла сябе на адчуваньні, што стаю перад зачыненымі дзьвярыма. Нешта там ёсьць, і яно бязьмерна мяне прыцягвае. Гэты магнэтызм я нічым не магу вытлумачыць...”
...Найгалаўнейшым урокам інтэрнацкага жыцьця быў сам досьвед выжываньня ў дзіцячым калектыве — зь ягонымі жорсткімі ўнутранымі правіламі і бязьлітаснымі “жартамі”: калі, напрыклад, раніцай хтосьці зь дзяўчатак не знаходзіў каля ложка аднае панчохі і мусіў бегчы на сьняданак з босай нагою. Самыя таленавітыя пэдагогі, відаць, ня здольныя па-сапраўднаму ўплываць на гэты замкнёны для дарослых сьвет, дзе заўсёды ёсьць лідэры і ізгоі, дзе так лёгка аб’ядноўваюцца ўсе супраць аднаго і дзе часам даводзіцца трываць непрыязнасьць, кпіны і прыніжэньні. Вытрымлівалі далёка ня ўсе. З сарака чалавек, прынятых разам з Ларысай Сімаковіч у першую клясу, школу скончылі ці то 9, ці то 11. Дзеля справядлівасьці скажам, што ня ўсе сышлі самі, некаторых адлічылі за недастатковыя посьпехі ў музыцы.
Апошняе Ларысы ня тычылася ніколі. Яе любімая школьная настаўніца, Галіна Цітова, якая была яшчэ і загадчыцай музычнага аддзяленьня, утварыла з вучняў малодшых клясаў хор і адразу зрабіла Ларысу салісткай (гэты статус дадаткова ўскладніў стасункі дзяўчынкі з аднаклясьнікамі). Менавіта Галіна Рыгораўна, як адчувае Ларыса, і вывела яе ў сапраўдную музыку. Імкнучыся ва ўсім насьледаваць настаўніцы, Ларыса выбрала спэцыяльнасьць харавіка-дырыжора (зрэшты, школу яна скончыла яшчэ і як піяністка).
Суворая інтэрнацкая рэчаіснасьць мела ўсё ж і станоўчыя якасьці — яна выдатна гартавала характар. У старэйшых клясах Ларыса зрабілася прызнаным лідэрам. (“Я была такая “жалезная лэдзі” — моцная, часам нават да жорсткасьці”.) Але ўладны характар патрэбны дырыжору ня менш за музычны слых. І Галіна Рыгораўна, адчуваючы, што на яе вачах гадуецца самабытны музычны талент, часам даручала Ларысе кіраваць школьным хорам, а потым падахвоціла яе стварыць і першы самастойны калектыў: некалькі дзяўчынак пад кіраўніцтвам Ларысы Сімаковіч сьпявалі апрацоўкі беларускіх народных песьняў, прычым нярэдка Ларыса сама — ня ведаючы, што гэтая праца завецца складаным словам “аранжаваньне” — перарабляла вакальныя творы для зьмяшанага хору так, каб іх маглі выконваць дзеці.
...Увесну, калі сыходзіў сьнег, а ў лесе зьяўляліся першыя кветкі, Ларысе падабалася гуляць у прыдуманую ёй самою гульню — ці то ў таямнічага Робін Гуда, ці то ў добрага дамавічка. Сьветлымі ўжо нядзельнымі вечарамі, калі жыцьцё ў інтэрнаце крыху суцішвалася, яна прабіралася на вахту, “выкрадала” з дошкі ключ ад кабінэту Галіны Рыгораўны — і ўквечвала ўвесь яе пакой прынесенымі зь лесу пралескамі ды яловымі галінкамі. У гэты момант дзяўчынка чамусьці зусім ня думала, што яе могуць заўважыць, пацікавіцца, чым гэта яна займаецца ў пакоі загадчыцы, насварыцца, урэшце, — вачам Ларысы ўяўлялася толькі адна карціна: твар любімай настаўніцы, калі тая назаўтра адчыніць дзьверы і ўбачыць такую прыгажосьць...
Ці здагадвалася Галіна Цітова, сёньня ўжо заслужаная настаўніца Беларусі, хто гаспадарыў у яе кабінэце нядзелямі, — невядома. Калі не — то няхай гэтая таямніца раскрыецца для яе цяпер.
* * *
Потым была Беларуская дзяржаўная кансэрваторыя, аддзяленьне харавога дырыгаваньня. Менавіта там пасьля трэцяга курсу Ларыса сутыкнулася са зьявай, якой наканавана было ў значнай ступені вызначыць яе далейшае жыцьцё: яна ўпершыню пабачыла, як сьпяваюць аўтэнтычны беларускі фальклёр. Гэта сапраўды быў выпадак, ці “воля лёсу” — бо студэнты-харавікі ня езьдзілі ў фальклёрныя экспэдыцыі і мелі поўнае права атрымаць дыплём, ні разу не пачуўшы негарманізаваных вясьнянак ці калядак. Фальклёрную практыку мусілі адбыць “кампазытары”, і Ларыса, сама ня ведаючы, чаму, напрасілася ехаць зь імі. Яны трапілі на Віцебшчыну — у край старажытнай і ўрачыстай гетэрафоніі. Ларысу ўразіла ўсё: напевы, рытмы, а найбольш — самі сьпявачкі. Напачатку пагаджаючыся толькі “паказаць” песьню, вясковыя кабеты ўжо на трэцяй ноце забываліся аб сваім намеры й пачыналі сьпяваць усур’ёз. То бок, выкладаючыся даастатку, дарэшты, не пакідаючы нічога недагавораным. Яны сьпявалі — а па іхных тварах, як па кнізе, можна было чытаць гісторыю іхнае маладосьці, каханьня, замужжа...
Читать всю статью
